czwartek, 17 września 2009

6) * Wiek XX: modyfikacja pojęcia nauki w okresie rewolucji naukowo-technicznej 116

    a) ogólne cechy 116
    dwie fazy: wstępna (1895-1945) i właściwa (1945-) 119

    b) rozwój nauk szczegółowych 120
    - nauki matematyczne / znaczenie Polaków 120
    - nauki fizyko-chemiczne (podsumowanie, 133) 126
    - nauki biologiczne 134
    - nauki psychologiczne 137
    - socjologia (różne typy) 141, 143
    - etnologii i antropologii kulturowej 142
    - szkoły językoznawcze 146
    - nauki historyczne 147
    - nauka kognitywna (cognitive science)

    c) przemiany w filozofii nauki i teorii nauki 154
    dwa zagadnienia głównie dyskutowane:
    racjonalności nauki
    realizmu nauki
    kierunki antyrealistyczne:
    - instrumentalizm: John Dewey (1859-1952) 160
    - operacjonizm: P. W. Bridgman (1882-1961) 167
    - racjonalizm: G. Bachelard (1884-1962) 161
    F. Gonseth (1890-1975) 161
    - logiczny pozytywizm, logiczny empiryzm, empiryzm analityczny 162
    tzw. Koło Wiedeńskie; L. Wittgenstein (1889-1951)
    "klasyczna" filozofia nauki
    - polskie badania nad nauką 165
    szkoła lwowsko-warszawska
    - krytyczny racjonalizm: Karl R. Popper (ur. 1902) 168
    Albert Einstein (1879-1955) 157
    - racjonalizm sceptyczny (neopragmatyzm): W.V.O. Quine (ur. 1908) 170
    - hermeneutyczna filozofia humanistyki: 172
    Hans-Georg Gadamer (ur. 1900)
    - nowa filozofia nauki (contra ortodoksyjna FN) 172, 177
    N.R. Hanson (1924-1967) 173
    Stephen E. Toulmin (ur. 1922) 173
    - historyzująca, diachroniczna filozofia nauki: Th. S. Kuhn (ur. 1922) 174
    realizm naukowy contra społeczny konstruktywizm (Hanson, Kuhn)
    - anarchizm metodologiczny: P.K. Feyerabenda (1924-1993) 175
    - metodologia naukowych programów badawczych:
    I. Lakatos (1922-1974) 176
    - szkoła poznańska 177
    - szkoła frankfurcka 178
    - szkoła z Erlangen: konstruktywistyczna filozofia nauki 178
    - refleksja metodologiczna w szkole lubelskiej
    filozofia klasyczna + metodologia filozofii
    Krąpiec, Kamiński, Z teorii i metodologii metafizyki, Lublin 1962
    - czy kryzys współczesnej filozofii nauki?
    podsumowanie179

5) * Wiek XIX: kształtowanie się nowoczesnej koncepcji nauki 96

    - czynniki, wywołujące przemiany w nauce i technice 96
    - Georg W. Hegel (1770-1831) 98
    - F.E.D. Schleiermacher (1768-1834): "ojciec" hermeneutyki
    - Johann Gustav Droysen (1808-1884): metodolog historii 99
    - August Comte (1798-1875): pozytywizm (zob. s.181) 100
    - J. Herschel i W. Whewell 102
    - J.S. Mill (1806-1873): empiryzm 102
    - rozwój: matematyki 104
    przyrodoznawstwa 104
    - Claude Bernard (1813-1873): metoda eksperymentalna 107
    - Karl Pearson (1857-1936): scjentyzm 111
    światopogląd naukowy w miejsce religii i filozofii
    - R. Avenarius, E. Mach: empiriokrytycyzm 112
    - Emile Boutroux (1845-1921): kontyngentyzm 114
    - konwencjonalizm
    Henri Poincaré (1835-1912) 154
    Pierre Duhem (1861-1916) 155
    - antynaturalistyczna metodologia nauk humanistycznych
    spór naturalistów z antynaturalistami 147, 152
    Wilhelm Dilthey (1833-1911) 148
    Wilhelm Windelband (1848-1915) 149
    Heinrich Rickert (1863-1936) 149
    Max Weber (1864-1920) 150
    ocena 116

4) * Wiek XVIII: Oświecenie 87

    - wiek racjonalizmu i "szał poznawania", encyklopedyści 91
    - Giovanni Battista Vico (1668-1744) 88
    - David Hume (1711-1776) 90
    - rozwój matematyki, chemii, biologii 92
    - Christian Wolff (1679-1754) 93
    - Immanuel Kant (1724-1804) 93

3) * Rewolucja naukowa (1543-1687): powstanie nowożytnego pojęcia nauki 74

    a) Nowa epoka dziejów (koniec XV w.) 74
    renesans (odrodzenie), humanizm, reformacja
    - M. Kuzańczyk: początki matematycznego przyrodoznawstwa 7347
    - M. Kopernik 75

    b) Wiek XVII 77
    - Franciszek Bacon (1561-1626): wiedza to potęga! 77
    - Galileo Galilei (1564-1642): fundator nowożytnego przyrodoznawstwa 79
    - Descartes (1596-1650) 81
    - rozwój matematyki 83
    - Izaak Newton (1642-1727) 84
    - Gottfried W. Leibniz (1646-1716) 85
    - John Locke (1632-1704) 86
    ocena 87

2) * Czasy średniowieczne 64

    a) Odrodzenie karolińskie (VIII-IX) 64
    b) Filozofia i nauka arabska (VII-; X-XII arabska scholastyka 64

    c) Wiek XI - XII 65
    - Anzelm z Canterbury: twórca metody scholastycznej 66
    - przyswojenie greckich klasycznych dzieł filozoficznonaukowych 66
    - szkoła z Chartres 66
    - opactwo św. Wiktora pod Paryżem 67
    - metoda scholastyczna / sumy filozoficzno-teologiczne 67

    d) Wiek XIII (klasyczny okres scholastyki) 68
    - empiryści oksfordzcy: Grosseteste, R. Bacon 68
    - Albert Wielki 70
    - Tomasz z Akwinu 70
    - Duns Szkot 71
    - Wilhelm Ockham (przed D. Hume'em: krytyka przyczynowości.) 71
    - awerroiści z Padwy73

    e) Podsumowanie starożytności i średniowiecza 73

1) * Czasy starożytne 48

    a) grecka koncepcja nauki 48
    - powstanie maksymalistycznej koncepcji poznania / wiedzy
    - Parmenides i Heraklit
    - pitagorejczycy
    - początki nauk przyrodniczych 50
    - początki nauk humanistycznych (sofiści, Sokrates) 51
    - Platon 52
    - Arystoteles 53

    b) okres hellenistyczny (III przed Chr. - IV po Chr.) 61
    Muzeum w Aleksandrii, zał. przez Ptolomeuszów
    c) okres grecko-rzymski 63

*HISTORIA POJĘCIA NAUKI 47

    chodzi o zaznajomienie się z dziejami pojęcia (koncepcji) nauki, a nie samej nauki!
    historia ujawnia diachroniczną wieloznaczność terminu nauka
    Cztery wielkie koncepcje nauki, wyznaczone nazwiskami Arystotelesa, Galileusza (Newtona), Comte'a i Poppera (Einsteina) 180

* METODOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA RÓŻNYCH TYPÓW NAUK 285

1) Nauki dedukcyjne i indukcyjne 285

    aprioryczne / empiryczne
    formalne / realne
    logika i matematyka 288, 289
    nauki szczegółowe

2) Nauki przyrodnicze i humanistyczne 293

    przyrodoznawstwo 293
    swoistość (autonomiczność) nauk humanistycznych 294
    przedmiot nauk humanistycznych 294
    osobliwość nauk historycznych 299

3) Nauki teoretyczne i praktyczne 300

    problematyczność odróżnienia (Arystoteles) 300
    nauki opisowe i normatywne 302
    nauki czyste i stosowane

4) * Filozofia 305

    dzieje filozofii
    główne koncepcje filozofii (typologia) 310
    a) autonomiczne
    filozofia kontemplatywna
    filozofia aprioryczna
    filozofia aposterioryczna
    b) nieautonomiczne (korespondujące z naukami)
    dopełniające nauki
    jako metanauka

5) * Teologia 315

    swoistość poznania teologicznego 319
    geneza i dzieje teologii 315
    typy nauk teologicznych 318
    historyczne
    systematyczne
    praktyczne
    teologia a filozofia i nauki szczegółowe 319

* ROZMAITOŚĆ I JEDNOŚĆ NAUK 249

    wielość nauk i jedność nauki

    1) Porządkowanie nauk
    a) dwie tendencje: specjalizacja i unifikacja (integracja) nauk
    b) kryteria samodzielności (autonomii) pewnej dyscypliny 253
    1) kryteria zewnętrzne
    2) kryteria wewnętrzne
    c) zasady porządkowania nauk 254
    wewnętrzne (epistemologiczno-metodologiczne)
    zewnętrzne (organizacyjno-instytucjonalne)

    2) Historyczne sposoby porządkowania nauk (podziały nauk) 257
    a) Arystoteles 257
    ze względu na cel i stopień abstrakcji
    b) scholastyka 259
    teologiczna - świecka
    trivium: gramatyka, retoryka, dialektyka
    quadrivium: arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka
    c) F. Bacon 262
    objawiona - naturalna
    d) Kartezjusz 262
    nauka jako drzewo

    e) A. Comte 264
    hierarchia wg wzrastającej złożoności przedmiotów,
    a malejącej ich abstrakcyjności: właściwe - pochodne

    3) Współczesne uporządkowania nauk 268
    Typologia S. Kamińskiego 274

    4) Integracja wiedzy i współpraca naukowo-badawcza 275
    a) Jednorodność a jednolitość nauki
    jednorodność, gdy te same kryteria naukowości
    jednolitość, gdy tworzą spójny układ wiedzy 275

    b) Czynniki unifikujące naukę 276
    1) zewnętrzne: jeden badany świat
    jednaka natura władz poznawczych
    wspólne warunki badania

    2) wewnętrzne
    formalne: metoda
    język
    pozaformalne

    c) Dyscypliny integrujące (kompleksowe)
    metafizyka
    cybernetyka
    teoria informacji
    filozofia nauki
    naukoznawstwo

    d) Badania interdyscyplinarne (NIE: nauki interdyscyplinarne.) 249
    typy badań:
    monodyscyplinarne
    interdyscyplinarne
    multidyscyplinarne

    e) Dyscypliny graniczne 281
    np. chemia fizyczna

3) * Struktura nauki czyli pojęcie teorii naukowej i jej rozwój (dynamika)

      (częściowo omówiono wcześniej)
    1) geneza i dynamika nauki 226
    2) problem postępu naukowego
    kumulatywizm contra rewolucyjne rozumienie rozwoju teorii naukowej
    czynniki zewnętrzne i wewnętrzne rozwoju nauki 229

    4) * Nauka w społeczeństwie i w kulturze 230
    stosunek nauki do innych dziedzin kultury
    1) nauka a społeczeństwo
    społeczna geneza nauki 230
    hasło wolności i autonomiczności nauki 236
    2) nauka a ideologia i światopogląd 238
    3) nauka a kultura 239
    4) nauka a religia 240
    5) nauka a moralność (etyka nauki) 241
    6) nauka a sztuka 243
    7) nauka a technika 245
    8) czy istnieje kryzys nauki?

g) METODA INDUKCYJNA (przyrodoznawcza)

1) sposoby patrzenia na metodę nauk empirycznych

    indukcjonizm (tradycyjnie)
    antyindukcjonizm (hipotetyzm)

    2) problem indukcji 21236

    3) kontekst uzasadniania i kontekst odkrycia (H. Reichenbach)

    4) etapy operacji naukotwórczych 203

    stawianie pytań 203
    - punkt wyjścia poznania:
    pierwsze dane / założenia
    pierwsze fakty
    pierwsze pytania
    pytania wiedzotwórcze
    zbieranie danych doświadczenia
    (ustalanie faktu naukowego)
    - obserwacja
    jakościowa i ilościowa
    liczenie i pomiar
    - eksperyment
    typy
    - eksperyment w naukach humanistycznych
    - opis naukowy / typy
    wyjaśnianie, interpretowanie i uogólnianie
    - wyjaśnianie poprzez prawa

    prawo naukowe
    prawo nauki i prawo przyrody
    - typy uogólnień (typy praw):
    ścisłe - przybliżone

    jakościowe - ilościowe
    1. uogólnienie sprawozdawcze
    2. uogólnienie historyczne
    3. ścisłe jako prawo naukowe
    - wyjaśnianie poprzez hipotezy
    hipoteza naukowa
    budowanie teorii naukowej
    etymologia: theoria (=speculatio)
    - różne pojęcia teorii (contra praktyka) 214
    - poglądy na teorię naukową:
    received view on theory
    non-statment view on theory (modelowe, J. Sneed)
    - charakterystyka teorii naukowej:
    genetyczna (artykuł S.K.)
    strukturalna
    zdaniowa
    niezdaniowa (teoriomnogościowa)
    funkcjonalna
    - funkcje teorii naukowej:
    wyjaśniająca, prewidystyczna, opisowa, porządkująca
    - kryteria teorii naukowej
    twórczość - prostota - prawdziwość
    problem prawdziwości teorii naukowej 221
    testowanie teorii naukowej 204
    - przez wyprowadzanie sprawdzalnych konsekwencji
    weryfikacjonizm - falsyfikacjonizm

* f) METODA DEDUKCYJNA

    uwaga - korzystać z:
    K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna,Warszawa 1965, 1975 (ss. 62-85, 173-246).
    Borkowski Ludwig, Logika formalna, Warszawa 1970. lub Borkowski Ludwig, Elementy logiki formalnej, Warszawa: PWN 1972 (lub inne wydania).

    1) dzieje metody aksjomatyczno-dedukcyjnej

    2) pojęcie metody dedukcyjnej (aksjomatyczno-dedukcyjnej)

    3) pojęcie i struktura systemu dedukcyjnego

    4) etapy w rozwoju metody dedukcyjnej:
    stadium intuicyjne
    stadium aksjomatyczne
    na czym polega aksjomatyzacja pewnej dziedziny?
    stadium sformalizowane
    definiowanie sensu terminów pierwotnych i wprowadzanie terminów wtórnych

    5) zasadnicze pojęcia związane z metodą dedukcyjną
    pojęcie konsekwencji
    wyrażenie sensowne i prawdziwe
    dowód i dowodzenie
    rachunek logiczny i jego konstruowanie

    6) własności systemów sformalizowanych
    niesprzeczność
    zupełność (mocność)
    rozstrzygalność
    kategoryczność
    niezależność aksjomatów

    7) filozofia logiki i matematyki
    stanowiska: 122, 287
    logicyzm: G. Frege i B. Russell
    formalizm: D. Hilbert
    intuicjonizm (konstruktywizm): J.L.E. Brouwer, A. Heyting*

2) *Metoda uprawiania nauki

 a) metoda naukowa jako wyznacznik i sprawdzian naukowości 200
    b) pojęcie metody201
    c) pojęcie metody naukowej 202
    jedna (uniwersalna) czy wiele? 201, 206
    normatywny charakter metody
    krytyka pojęcia metody naukowej przez P. Feyerabenda

    d) typy metod naukowych
    1) metoda dedukcyjna
    2) metoda redukcyjna (filozofii klasycznej)
    3) metody indukcyjne:
    przyrodoznawcza
    humanistyczna (historyczna)
    statystyczna
    4) metoda algorytmiczna: pojęcie algorytmu

    e) spory o metodę poznania nauk empirycznych między:
    1) racjonalizmem i irracjonalizmem 207
    2) empiryzmem i aprioryzmem 208
    3) indukcjonizmem i dedukcjonizmem 211
    4) idiografizmem i nomotetyzmem (przy omawianiu nauk humanistycznych)
    5) naturalizmem i antynaturalizmem
    (dotyczy nauk humanistycznych) 152

1) Przedmiot i cel poznania naukowego

a) przedmiot nauki
    pluralizm bytowy: przedmiotem nauki może być wszystko, co istnieje
    problemy etyczne
    - przedmiot materialny i formalny
    - przedmiot w punkcie wyjścia i punkcie dojścia187
    - przedmiot nauk przyrodniczych i humanistycznych
    swoistość przedmiotu poznania humanistycznego i historycznego
    spór między naturalizmem i antynaturalizmem
    Bocheński: humanizm jest zabobonem!
    fakt, zjawisko, zdarzenie, stan rzeczy 1873
    fakt naukowy, czysty, obiektywny... 189
    czyste dane doświadczenia i obiektywny świat 186
    (wszelkie poznanie jest zinterpretowane, co nie znaczy, że subiektywne)
    problem, problematyka, pytanie jako punkt wyjścia badania naukowego 168
    zagadnienie ogólności przedmiotu (scientia non est de singularibus) 191

    b) cele poznania naukowego 192
    cele teoretyczne i praktyczne (normatywne) 193, 195
    cele przedmiotowe i podmiotowe 198

    1) cel podmiotowy (finis operantis) 192
    - cele naukowca: motywy, pobudki
    zainteresowania intelektualne 192, 194
    pogląd na świat (światopogląd) 194
    uzasadnianie norm postępowania 195
    wychowywanie uczonych 195

    2) cel przedmiotowy (finis operis)
    cele samej nauki: opis, wyjaśnienie, teoria naukowa 197
    opis naukowy (opis wyjaśniający) 19613, 197
    - w kategoriach: genezy, struktury, funkcji
    - opis przyczynowy
    wyjaśnianie w modelu Hempela-Oppenheima-Poppera) 198
    typy wyjaśniania: strukturalne, funkcjonalne, genetyczne 198
    wyjaśnianie a przewidywanie
    wyjaśnianie a rozumienie 198
    wyjaśnianie a uzasadnianie
    - dwa warunki przyjmowania twierdzeń w nauce:
    a) intersubiektywna sensowność
    b) intersubiektywna sprawdzalność
    teoria naukowa (system wiedzy)
    perypatetycka teoria nauki 197

    3) owoce nauki 192, 195
    cele autonomiczne i owoce nauki
    autoteleologiczność poznania naukowego: poznanie dla poznania? - "najbardziej praktyczna jest teoria"

NATURA NAUKI - systematyczna charakterystyka pojęcia nauki

    określenie "natury" nauki przez wskazanie na jej: przedmiot, cel (funkcje), metodę, strukturę i genezę 183

    problemy związane z definicją nauki:
    definicja sprawozdawcza, regulująca, postulująca
    definicja treściowa i zakresowa 183
    określenie natury nauki jako problem definicji nauki
    jako quaestio facti et iuris 184

6) Typy nauk o nauce 32

    a) uwagi ogólne
    przedmiot materialny i formalny poznania / nauki 1874
    nauki przedmiotowe i metanauki 33
    metanauki: szeroko jako nauki o nauce 45
    wąsko jako metamatematyka i metalogika

    b) różne określenia nauk o nauce
    (nazwa w zależności od tradycji i podejścia) 33, 4041
    filozofia nauki (anglosaskie / klasyczne) 39
    teoria nauki 41
    naukoznawstwo 3331
    epistemologia 41
    metodologia nauk - metodologia nauki
    logika wiedzy, logika nauki (R. Carnap)
    formalna metodologia nauki

    c) typologiczne sposoby uporządkowania nauk o nauce
    uporządkowania typologiczne (nie są one rozłączne!) 35
    wielość nauk o nauce, bo: 33
    istnieje wiele nauk (szczegółowych)
    złożoność zjawiska nauki

    d) typologia ze względu na zadania:
    teoretyczne - praktyczne 36
    opisowe - wyjaśniające - normatywne

    e) typologia ze względu na charakter (nachylenie): 35
    humanistyczne 35
    traktują naukę jako doniosły fakt kulturowy
    formalne 36
    traktują naukę jako formę poznania
    filozoficzne 35
    traktują naukę jako pewien byt lub poznanie,
    szukając jego ostatecznych racji i uwarunkowań
    termin filozofia nauki 39

    f) podział K. Ajdukiewicza
    logika (metodologia) apragmatyczna - pragmatyczna

    g) charakterystyka poszczególnych typów nauk o nauce 38
    - historia nauki 39
    dwa znaczenia: tradycyjne i postkuhnowskie
    - psychologia nauki (psychologia naukowców) 45
    - socjologia nauki 45
    - ekonomia i polityka nauki 46
    - teoria nauki 41
    - logika nauki / logika wiedzy / logiczna teoria nauki 42
    - metodologia nauki 42
    ogólna - szczegółowa
    pragmatyczna - apragmatyczna
    metodyka (pracy naukowej) a metodologia 43
    - pedagogika nauki / dydaktyka
    - etyka nauki (etyka naukowców)
    - teologia nauki

WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU NAUKA

1) Nazwa i charakter wykładu

    - filozofia nauki - teoria nauki - ogólna metodologia nauki

2) Bibliografia filozofii nauki od 1971-1992 323-340

3) Współczesne znaczenie nauki

    - fetysz? etykietka naukowości
    - monopolizacja poznania: wartościowe? racjonalne?

4) Znaczenie namysłu nad nauką

    - ogólnokulturowe
    - dla naukowca: przyrodnika, humanisty, filozofa

5) Wieloznaczność terminu nauka w języku polskim 11

    - wieloznaczność potencjalna i aktualna 12
    a) typologiczna charakterystyka nauki
    podstawowe typy desygnatów nazwy nauka 12
    1) forma poznania 14
    2) poznanie określonego rodzaju

    3) dziedzina kultury
    b) treściowa charakterystyka nauki
    bliskoznaczniki:
    poznanie (czynnościowe rozumienie nauki) 24
    "znać", to know

    wiedza (wytworowe rozumienie nauki) i jej cechy:
    racjonalna - irracjonalna (od mitu do logosu)
    systematyczna - niesystematyczna - uzasadniona

    ogólna - specjalistyczna
    teoretyczna - praktyczna
    potoczna, zdroworozsądkowa 25
    informacja naukowa (faktografia)
    erudycja (polihistor, ekspert)
    mądrość
    wiara, przekonanie (faith - belief)
    autorytet
    protonauka / pseudonauka
    filozofia

    c) filozoficzne uwagi o nauce 19
    charakterystyka - przybliżona - nauki przez wskazanie na: 20
    dzieje (genezę)
    strukturę
    funkcję
    zastosowania (aplikacje)

    1) charakterystyka semiotyczna
    językowe ujęcie nauki (zakres i treść terminu "nauka") 21
    czy istnieje jedna zwięzła definicja nauki? 22
    poznawcze ujęcie nauki 21
    rzeczowe ujęcie nauki 21

    2) charakterystyka epistemologiczna 23
    poznawcza wartość poznania naukowego
    miejsce poznania naukowego wśród innych typów poznania / wiedzy
    scjentyzm i antyscjentyzm 28

    3) charakterystyka ontologiczna 29
    czy istnieje nauka w ogóle? 31
    Jak istnieją poszczególne nauki? (tak, jak inne wytwory kultury - artefakty)
    rozwiązanie w ramach teorii powszechników 29

    4) analogiczny charakter pojęcia nauki 18

Teoria Nauki - podręczniki

podręcznik:

    * S. Kamiński, Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin: TN KUL 1981 / wyd. 3
    * S. Kamiński, Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin: TN KUL 1992 (strony wg wydania czwartego)
    * Hajduk Z., Metodologia nauk przyrodniczych, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 2002.